Vermiljoen is een kleurtint met een nogal gitzwart randje, want het ontwikkelen en gebruiken van vermiljoen heeft behoorlijk wat levens gekost. Met name Romeinse vrouwen, gevangenen, Nederlandse molenaars en natuurlijk kunstschilders werden de dupe... Pas aan het einde van de negentiende eeuw werd het pigment op een veiligere manier ontwikkeld. Helaas dus voor alle gebruikers van voor die tijd!
Waar kwam dat gevaar dan vandaan?
Al vanaf vóór de jaartelling werd Vermiljoen ontwikkeld door onwetende ontwikkelaars. De uitermate giftige stof Cinnaber, dat een hoge dosis kwik en zwavel bevat, was het hoofd-ingrediënt. Je kunt je voorstellen dat toen de Romeinen op het idee kwamen het pigment in lippenstift te verwerken, dat niet te best was voor de gezondheid van dames die dit gebruikten.
De draak en de olifant
Een quote uit de mythe van de alchemie, waar het pigment werd ontwikkeld, schetst de ernst van de situatie die het gebruik van de giftige stoffen kwik en zwavel veroorzaakten, waarin 2 wezens deze stoffen symboliseren: De draak en de olifant.‘‘De draak, altijd dorstig naar het bloed van de olifant, knoopt zijn staart om de poten van de olifant. Deze ontdoet zich daarvan met zijn slurf, maar onmiddellijk bijt de draak zich vast in de ogen en de neusgaten en zuigt al het bloed uit de olifant. Deze wordt al zwakker en valt uiteindelijk om, waarbij hij niet zelden de draak onder zijn gewicht verplettert.’’
Maar zo wreed als deze quote luidt, zo enthousiast makend is de volgende quote uit het beroemde ‘Handboek van de kunstenaar’, van de vijftiende eeuwse schilder Cennino Cennini:
‘Indien je het elke dag zou wrijven gedurende twintig jaar zou het nog beter en perfecter zijn’
Het mineraal cinnaber zelf is donkerrood. Hoe fijner de maling van het mineraal, hoe intenser de gewenste rood-oranje kleur wordt. Hard werken voor kunst leerlingen uit de renaissance en barokperiode, want het cinnaber mineraal is keihard van oorsprong!
Oude chemie
Het oudste gebruik van Vermiljoen dat vandaag de dag terug te vinden is in de geschiedenis, was al in 2000 voor Christus, in China. Vervolgens werd het pigment ook toegepast in Assyrië en Egypte. Omdat bronnen van cinnaber toen nog zeldzaam leken te zijn, was vermiljoen een ontzettend kostbaar goedje en werd het maar spaarzaam toegepast.
Bekend is dat vermiljoen vanaf de achtste eeuw synthetisch bereid werd. Nederlanders waren de grote sterren in deze ontwikkelingsmethode: ‘Wij’ hebben namelijk de manier van synthetische bereiding ontdekt door een mengsel van kwik en zwavel in een met klei afgesloten pot, de zogehete 'vermiljoenpot' te verhitten. Uit deze mix ontstond het rode kwiksulfide, welke vervolgens verpulverd werd tot pigment: Vermiljoen!
Hup, Holland, hup?
Daar eindigde de ontwikkeling van dit waardevolle pigment in ons land nog niet. In de zeventiende en achttiende eeuw verkreeg de Nederlandse chemische industrie een extra sterke positie, ontstaan vanuit de rol die de republiek kreeg in de wereldhandel. Men ontdekte dat de Hollandse molentechniek een perfecte manier was om het pigment Vermiljoen te vermalen. Uiteraard versnelde dit het moeizame proces behoorlijk. Deze methode werd nergens anders ter wereld toegepast, dus voor ons kikkerlandje was dit een zeer mooie innovatie! Er worden tegenwoordig nog steeds molens gebruikt om deze traditionele manier van pigment ontwikkeling te behouden. Een mooi voorbeeld is Verfmolen de Kat: De verfmolen waar wij in onze winkel pigmenten van verkopen. Op hun website lees je een uitgebreide uitleg over de molen!
Ook aan deze tijd van industriële revolutie kleeft het gitzwarte randje aan het pigment. Ondanks de snellere bewerking van de grondstoffen was het proces nog helemaal niet veilig. Er werden slaven en gevangenen ingezet om het benodigde kwik te delven in de mijnen van het Spaanse Almadén, nog altijd de grootste bekende kwikmijnen. Vanwege de giftige dampen die vrij kwamen tijdens dit delf-proces, werkten de gevangenen zichzelf veelal de dood in. Het duurde nog even voor alternatieve ontwikkelingsmethoden werden toegepast waarbij het maken van Vermiljoen echt veilig werd. De handel in het dure pigment werd namelijk zo lang mogelijk beschermd. 
Eindelijk veilig
Tegenwoordig zijn de omstandigheden waarin Vermiljoen ontwikkeld wordt gelukkig een stuk veiliger. Het vrijwel identieke maar een stuk duurzamere pigment cadmium kwam aan het einde van de negentiende eeuw op de markt, wat werd gezien als een prima alternatief in olieverf. Helaas bleek het cadmium pigment -hoewel in mindere mate- eveneens schadelijk. Tegenwoordig wordt Vermiljoen zoals het oorspronkelijk ontwikkeld werd, niet meer geproduceerd of toegepast in de schilderkunst. Het pigment wordt sinds begin twintigste eeuw vervangen door een cadmiumrood-variant die hetzelfde oogt, een hele hoge lichtechtheid heeft en goed te vermengen is met andere pigmenten!
Eigenschappen van modern Vermiljoen op een rijtje
- Donkerrood/oranje van kleur. Symboliseert warmte en energie.
- Zeer dekkend
- Zeer hoge lichtechtheid
- Tegenwoordig een veilig pigment, een variant van cadmiumrood
- Toegepast in alle verftechnieken, inkt en keramiek
Onze vermiljoen - producten
(klik op het plaatje om het product in de webshop te zien)
